საკუთრებითი უფლებების თეორია, რომელიც 60-70-იან წლებში ჩამოყალიბდა დღესათვის  ვითარდება როგორც  ეკონომიკური ანალიზის სამი ახალი მიმართულებების - სამართლის ეკონომიკის, ახალი ეკონომიკური ისტორიისა და ეკონომიკური ორგანიზაციების თეორიების მეთოდოლოგიური და თეორიული საფუძველი. მსგავსი მიდგომების ერთობას ჩვეულებრივ ,,ტრანსაქციურ ეკონომიკად“ და ,,ნეოინსტიტუციონალიზმად“ მოიხსენიებენ.

საკუთრებითი უფლებების თეორიის სათავეებთან ცნობილი ამერიკელი ეკონომისტები რობერტ ქოუზი და არმენ ალჩიანი იდგნენ. 80-იანი წლების დასაწყისიდან კი საკუთრებითი უფლებების ეკონომიკურმა თეორიამ, ფართო აღიარება დასავლეთ ევროპაში, განსაკუთრებით კი გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკაშიც ჰპოვა. სამწუხაროდ, საბჭოურ კრიტიკულ ლიტერატურაში საკუთრებითი უფლებების თეორია საერთოდ არ ასახულა.

შესაბამისად  საკუთრებითი უფლებების  ინსტიტუციური თეორიის თანამედროვე მდგომარეობის  გამოკვლევა კიდევ უფრო გამართლებულია თუკი იმ აქტუალობას გავითვალისწინებთ, რომელიც უკანასკნელ პერიოდში საკუთრებასთან დაკავშირებული წინააღმდეგობების განხილვამ შეიძინა. აქედან გამომდინარე, აღნიშნული თეორიების ჭრილში საქართველოში მიმდინარე  ტრანსფორმაციული პროცესების  და კერძოდ მიწის რეფორმების შესწავლა შემდგომი მეცნიერული ძიებების გაღრმავებას შეუწყობს ხელს.

მიგვაჩნია, რომ ქვეყნის გრძელვადიანი ეკონომიკური წარმატების, განსაკუთრებით კი სოფლის მეურნეობის სფეროში მიღწევა საკუთრების უფლებების დაცვისა და მიწის საკუთრების გამჭვირვალე სისტემის შექმნის გარეშე თითქმის წარმოუდგენელია. ვფიქრობთ, რომ მიწის საკუთრების უფლებების დაცვის გამჭვირვალობის ნაკლებობა მაღალი რისკის მატარებელია ქვეყნისათვის და აფერხებს ეკონომიკის განვითარებას სოფლად. ანალიზი მიზნად ისახავს განიხილოს ის ცალკეული პრობლემები რომელიც მიწის ბაზრის განვითარების წინაშე დგას და ამასთანავე წარმოგიდგენთ მათი გადაჭრის შესაძლო გზებსაც. საკუთრებითი უფლებების თეორია და მისი მონათესავე კონცეფციები ანალიზში სრულიად აშკარად რთავენ შეზღუდვების კიდევ ერთ სახეს, რომელიც საზოგადოების ინსტიტუციური სტრუქტურით არის განპირობებული.

ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების სტრატეგიის მთავარი პრინციპი კერძო სექტორის თავისუფლების უზრუნველყოფაა მთავრობის ოპტიმალური, ეფექტიანი და გამჭვირვალე საქმიანობის პირობებში. ეს გულისხმობს იმგვარი ეკონომიკური წესრიგის ჩამოყალიბებას, როდესაც კერძო სექტორი თავად იღებს გადაწყვეტილებებს, დაცულია საკუთრების უფლების უზენაესობა და ეკონომიკური განვითარების მთავარ მამოძრავებელ ძალად კერძო სექტორი გვევლინება. თავისუფალი საბაზრო ურთიერთობები შერწყმული იქნება სახელმწიფო რეგულაციების ოპტიმალურ მოდელთან. სახელმწიფო უზრუნველყოფს თითოეული მოქალაქის კეთილდღეობას. ოპტიმალური და ეფექტიანი მთავრობის პრინციპზე დაყრდნობით.

მიუხედავად გაწეული სამუშაოსი და სახელმწიფოსა და დონორების მიერ ძალისხმევისა, საქართველოში ჯერ კიდევ რთულია იმის გარკვევა თუ რა მოცულობის მიწა ეკუთვნით კერძო სექტორს, რამდენია ამ ნაკვეთების ჯამური ფართობი და რაოდენობა. დაინტერესებული პირისათვის მეტისმეტად გაძნელებულია ინფორმაციის მოპოვება იმის შესახებ, თუ სად მდებარეობს ესა თუ ის ნაკვეთი, რომელიც შესაძლოა ეკონომიკური თვალსაზრისით საინტერესო იყოს. უფრო მეტიც, თავად სახელმწიფო ორგანოებსაც კი უჭირთ ინფორმაციის მოპოვება იმის შესახებ, თუ სასოფლო-სამეურნეო მიწის რა ფართობი რჩება მის საკუთრებაში.

მართალია, საქართველოში მეტ-ნაკლებად მიმდინარეობს ფერმერული მეურნეობების ჩამოყალიბების პროცესი, განსაკუთრებით მევენახეობისა და მრავალწლოვანი ნარგაობების მიმართულებითა და უცხოელი და ქართველი ინვესტორების მიერ მიწების შესყიდვის გზით, დღეს არსებული სასოფლო-სამეურნეო მიწის საკუთრების დაცულობის ხარისხი სასურველზე გაცილებით დაბალია. ეს ზრდის ეკონომიკურ საქმიანობასთან დაკავშირებულ გაურკვევლობის ხარისხს და ქმნის ექსპროპრიაციის რისკს, თუნდაც ამჟამად ეს რისკი უკიდურესად დაბალი იყოს. გარდა ამისა, იქმნება საშიშროება კეთილსინდისიერი მყიდველისა თუ ინვესტორის საქმიანობა ისეთ გეოგრაფიულ არეალშია, სადაც მომიჯნავე მიწის ნაკვეთების დიდი უმრავლესობა დაურეგისტრირებელია. გარდა ამისა, სამოქალაქო კოდექსში არსებული ჩანაწერი პოტენციურად სახელმწიფოსაც უქმნის შესაძლებლობას დაისაკუთროს მიწის ნაკვეთები, რომლებიც მის ხელთ არსებული ინფორმაციით, დარეგისტრირებული არ არის ან უბრალოდ მოახდინოს ნაკვეთების ექსპოროპრიაცია გარკვეული ეკონომიკური საჭიროებებისათვის შესაბამისი კომპენსაციის გაუცემლად და/ან სათანადო დასაბუთების წარდგენის გარეშე. გარდა ამისა, მიწის საკუთრების უფლების დაცულობის ხარისხთან დაკავშირებული არსებული ქაოტური გარემო პრაქტიკულად შეუძლებელს ხდის ინსაიდერული ინფორმაციის არმქონე პასუხისმგებლობის მქონე ადგილობრივი თუ უცხოური ინვესტორის თავისუფალ საქმიანობას. მიწის ნაკვეთების, როგორც აქტივთა კლასის გამჭვირვალედ დარეგისტრირების შემდეგ და შესაბამისი ინფორმაციის ყველა დაინტერესებული პირისთვის თანაბრად უზრუნველყოფის შემთხვევაში, ასეთი სახის გართულებების ალბათობა თითქმის ნულამდე მცირდება.

ქვეყნების აბსოლუტურ უმრავლესობაში რეგისტრაციამ მნიშვნელოვანი დადებითი შედეგები მოიტანა. გამართულად დასრულების კვალობაზე, ისევე როგორც ეს მრავალ ქვეყანაში მოხდა, ჩამოყალიბდება მიწების საბაზრო პრინციპებით კონსოლიდირების მექანიზმები. გარდამავალ ქვეყნებში  მიღებული დადებითი ზეგავლენის გაცნობა და  ცალკეულ მიწის ნაკვეთების რეგისტრაციის ზეგავლენის გამოვლინება ძირითად ეკონომიკურ პარამეტრებზე მნიშვნელოვნად დააჩქარებს ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებელს ქვეყანაში და ხელს შეუწყობს სიღარიბის დაძლევის ღონისძიებების გატარებას.

სოფლად განვითარებისა და სასოფლო ინფრასტრუქტურის განვითარების სერიოზული პროგრამების განხორციელებაზე საუბარი ლოგიკურად არასწორია მხოლოდ საბაზრო პრინციპების გამოყენებით მიწის თანდათანობითი რეგისტრაციის, როგორც მექანიზმის შეპირისპირება სახელმწიფოს მხარდაჭერით ერთჯერადად განსახორციელებელი მიწის რეგისტრაციის გასრულების პროგრამასთან. მნიშვნელოვანი   სწორედ რომ საბაზრო მექანიზმია, ვინაიდან მისი მეშვეობით სახელმწიფო ძალზე სწრაფად ქმნის საბაზრო ეკონომიკის ფუნქციონირებისათვის აუცილებელ იურიდიულ და მარეგულირებელ ინფრასტრუქტურას. მიწაზე საკუთრების ფორმალიზაციის გარეშე მეტისმეტად გაძნელდება მიზანმიმართული, სოფლად სიღარიბის დასაძლევად შესაბამისი სოციალური ღონისძიებების შემუშავება და გატარება, იმის გამო, რომ მიწაზე საკუთრების უფლება ბოლომდე ჯერ კიდევ ფორმალიზებული არაა, არ არსებობს ან არაქმედითია მიწაზე გადასახადის აკრეფის მექანიზმი, რაც ადგილობრივი ხელისუფლების შემოსავლების დეფიციტში აისახება.  მიწაზე საკუთრების ფორმალიზაციის გარეშე მეტისმეტად რთულდება შესაბამისი სტატისტიკური თუ ანალიტიკური საქმიანობის წარმოება, სასოფლო-სამეურნეო ნაკვეთების რეგისტრაციის გასრულების ერთ-ერთ აუცილებელ შემავსებელ ამოცანად სოფლად განვითრების პროგრამების შემუშავება და განხორციელება, ასევე ეკოლოგიური პრობლემების მოგვარებაც უნდა მიიჩნეოდეს.

პრობლემის გადაჭრის შემოთავაზებული მეთოდოლოგია და ხარჯები საქართველოში სასოფლო-სამეურნეო მიწის საკუთრების დაცულობის ხარისხთან დაკავშირებული პრობლემების მოსაგვარებლად გამიზნული ღონისძიებების შემუშავებისას გათვალისწინებული უნდა იყოს წარსულში არსებული გამოცდილება, დაშვებული შეცდომები თუ მიღწევები, ასევე ბოლო ორ ათწლეულში განვითარებული მასშტაბური დემოგრაფიული, ეკონომიკური, პოლიტიკური და სოციალური გარდაქმნები. უნდა ითქვას, რომ ამ პერიოდის განმავლობაში საქართველოში ბევრი რამ შეიცვალა, რის დაფიქსირებაც მიწის რეფორმის მომზადებისა და განხორციელების პერიოდში ვერ მოხერხდა.

ყოველივე ზემოჩამოთვლილი  პრობლემა მნიშვნელოვნად აფერხებს ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების პროცესს, ხოლო სიღარიბის დაძლევი ღონისძიებების გატარებას გარკვეული დროით ისევ შორეულ პერსპექტივად ტოვებს.

ნაშრომის მიზანია გამოავლინოს საქართველოში  მიწის ბაზარზე არსებული პრობლები და დასახოს მისი გადაჭრის შესაძლებლობები საკუთრებითი თეორიის ინსტიტუციური ბერკეტების გამოყენებისა და განხორციელების გზით. 

გამოყენებული ლიტერატურა

1. Implementation of Land Re-Parceling Pilots in Six Villages (Moldova Land Re-parceling Pilot Project) – Final Report By Morten Hartvigsen; Rural Investment and Services Project II (RISPII); Terra Institute; February 2009
2. Immovable Property markets in Kosovo By J. David Stanfield and Skender Tullumi; Terra Institute;
3. Final Report Georgia Land Market Development Project; October 31, 2005
4. Evaluation of the Georgia Land Market Development Program Final Report; USAID, August 8, 2011